اداره کل دامپزشکی استان مرکزی

بسم الله الرحمن الرحیم

سازمان دامپزشکی کشور و اولویت های راهبردی بهداشت دام و سلامت مواد غذایی

( قسمت اول)

آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، سالمونلا و نیوکاسل

به قلم دکتر علی صفر ماکنعلی

معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی کشور

مقدمه :

سازمان دامپزشکی کشور مرجع ذیصلاح کشوری[1] و نماینده دولت جمهوری اسلامی ایران نزد مجامع ذیصلاح بین المللی برای کنترل بیماری های حیوانی و سلامت مواد غذایی با منشاء دامی می باشد.  سازمان جهانی بهداشت دام  برای کنترل بیماری های حیوانی ( زمین زی و آبزی) دستورالعمل ها و سیاست های خود را در قالب چهار سند هر ساله ضمن به روز رسانی برای استفاده تمامی مراجع ذیصلاح بین المللی و مراجع ذیصلاح کشوری منتشر می نماید و در تهیه و تدوین این دستورالعمل ها، مراجع ذیصلاح 182 کشور عضو، نقش اساسی و مسئولانه دارند متأسفانه در چند دهه قبل کشور ما در تهیه و تدوین این دستورالعمل های بین المللی نقش موثر و فعالی نداشته و هیچ رد پایی از سازمان دامپزشکی کشور در این اسناد دیده نمی شود و برای طراحی دستورالعمل ها و بخشنامه های فنی سازمان دامپزشکی کشور نیز بطور مشخص از مصداق های سایر کشور ها و منابع  و رفرانس های مراجع ذیصلاح بین المللی به خوبی استفاده نشده است . لذا ضرورت ایجاب می کرد تا در قالب برنامه های حرفه ای و منطبق با سیاست های سازمان جهانی بهداشت دام و با بهره مندی از تجارب کشورهای موفق، برنامه های لازم را به روز رسانی، طراحی و عملیاتی کنیم. در ابتدای این مسیر با تمرکز بر حرکت در مسیر خروج از میادین تصدی گری و ورود به میادین سیاستگذاری، سه اولویت کاری در حوزه بهداشت و بیماری های طیور شامل کنترل بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، برنامه ملی کاهش سالمونلا و برنامه ملی کنترل نیوکاسل مورد توجه و در دست اجرا قرار گرفت که در اینجا با توجه به گذشت در حدود دو سال از شروع فرایند اجرایی اولویت های مذکور، به پیشرفت کار در رابطه با هر یک از آنها پرداخته می شود:

الف ) بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان :

در نیمه دوم سال 1396 اولویت اول ما در سازمان دامپزشکی کشور  مهار، کنترل و مختومه کردن کانون های  این بیماری و نهایتاً  پاک کردن کشور از این ویروس بسیار مسری و خطرناک بود، این بیماری برای اولین بار در 17 بهمن ماه سال 1384 با ایجاد تلفات در قوهای بندر انزلی وارد کشور شد و در طی بیش از 12 سال خسارات بسیار  سنگینی را بر صنعت طیور و اقتصاد کشور وارد کرد بنحویکه بر اساس آمار موجود در رابطه با تلفات طیور صنعتی در سطح دنیا رکورد خاص خود را ثبت کرده ایم و با لحاظ تطبیق اپیدمیولوژیکی[2] کمتر کشوری در دنیا هست که همانند کشور ما تلفات سنگینی را در طیور صنعتی خود تجربه کرده باشند بنحویکه ما صرفاً در سال 1396 خورشیدی بیش از بیست و پنج میلیون قطعه طیور صنعتی خود را معدوم کردیم. از سال 1384 تا سال 1396 یک مجموعه ای از دستورالعمل ها وجود داشت که در رأس ساختار مدیریتی آن یک ستاد ملی مقابله با آنفلوانزای فوق حاد پرندگان وجود داشت. در این ستاد اعضایی از تشکل ها نیز حضور داشتند و در قالب یک نسخه برای کل کشور اعمال می شد و پس از تحلیل برنامه و وضعیت کشور مشخص گردید که آن روند و آن ساختار ستاد مقابله با آنفلوانزای فوق حاد پرندگان پاسخگوی مناسب کشور برای مهار و  پاک کردن کشور از این بیماری  نمی باشد. لذا پس از طی مراحل سخت و سنگین طاقت فرسا، با تغییر ساختار ستاد ملی مقابله با آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، مشخص شدن شرح وظایف تمامی نهاد ها و سازمان ها و با تشکیل کارگروه های استانی، تشکیل کمیته های ممیزی استانی و برقراری سیستم تشخیص مستقل از مرکز تشخبص ولیکن تحت نظارت این مرکز در پانزده استان کشور،  برنامه ملی کنترل بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در چهار نسخه  مجزا :

1. نسخه اکوسیستم شمال، شامل استان های گیلان، مازندران و گلستان
2. نسخه استان های با تراکم بسیار بالا مزارع مرغ تخمگذار [3]
3. نسخه مناطق مهم  پرندگان وحش مهاجر و مقیم[4]
4. نسخه سایر استان های کشور

و هر کدام دارای پنج جزء[5] تهیه و عملیاتی شد و ضمن مختومه سازی کانون های بیماری این بیماری  در موج 1398-1397 مهار گردید و باعث شد تا بزرگترین بحران بهداشتی دام در تاریخ دامپزشکی ایران مدیریت شود و بر اساس دستورالغمل های بین المللی کشور را پاک از این بیماری بکنیم و نتیجه عملیاتی  آن این است که در شرایط خاص فعلی کشور فراوانترین و در دسترس ترین پروتئین در کشور ما محصولی بنام تخم مرغ مصرف خانوار باشد هرچند ویروس (دشمن) این بیماری همیشه پشت درب های مرغداریها و در اکوسیستم های متعدد کشور بصورت فعال وجود خواهد داشت ولی در صورت توجه ویژه مرغداران به رعایت اصول امنیت زیستی  و اعمال نظارت های لازم در قالب برنامه ملی کنترل  بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در کشور برای همیشه می توان گفت بحرانی همانند سال های 1395 و 1396هرگز تکرار نخواهد شد . ما در رابطه با اولویت اول راهبرد خود می توان گفت بطور 100 درصد به اهداف طراحی شده خود رسیده ایم

 

ب) اولویت دوم :  برنامه های ملی کاهش سالمونلا:

واقعیت امر اینست که در کشور ما متأسفانه برنامه ای خاص و مشخص برای کنترل و کاهش سالمونلا نه در وزارت بهداشت و نه در سازمان دانپزشکی کشور تا سال 1396 وجود نداشته است هر چند مطالعات پراکنده و حرکت ها و فعالیت هایی بصورت وصله ای [6] و پراکنده در کشور انجام می گرفته است. یکی از مهمترین اولویت های اساسی سازمان دامپزشکی کشور تهیه و عملیاتی کردن برنامه ملی کاهش سالمونلا در طیور پرورشی بود که ضمن انتشار فراخوان در تاریخ  2/2/1397 و تشکیل کمیته ملی مشورتی سالمونلا متشکل از اساتید دانشگاه و سایر متخصصان طیور کشور و با استفاده از مصداق های موفق سایر کشورها و اسناد بالادستی بین المللی و دستورالعمل ها و مقررات اتحادیه اروپا به شماره های  2160/ 2003  EC/ ، EC/ 2006/1177   و 2007/407  EC/و 2003/99 EC  برنامه ملی کاهش سالمونلا طراحی، ابلاغ و در حال عملیاتی شدن می باشد، در قالب برنامه ملی کاهش سالمونلا به روش مناسب  نمونه گیری در تمام مراحل از مرحله اول تولید تا تحویل به مصرف کننده صورت می پذیرد و بر اساس این برنامه در کشورهای دارای برنامه اعم از کشورهای توسعه یافته به ویژه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، نظارت در عملیات برنامه کاهش سالمونلا  بصورت عالیه صورت می پذیرد . در برنامه کشوری سازمان دامپزشکی کشور، مرغداری، کشتارگاه و محصولات طیور از نظر سالمونلا کنترل می شود  و همزمان نتایج سالمونلای جدا شده از موارد بیماری در انسان با نتایج جستجوی حاصل از فراورده های دامی مقایسه می شود. در این برنامه، منابع عفونت بر اساس مطالعات  اپیدمیولوژیک به دست آمده، مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و برنامه های کاهش عفونت بر اساس یافته های این مطالعه ارائه می گردد. در قالب این برنامه بر اساس جزء اول برنامه کنترلی در قالب رصد و پایش فعال واحدهای پرورشی طیور در سطوح مادر، اجداد و لاین بصورت تخصصی و حرفه ای مورد رصد قرار گرفته اند و در حال حاضر در  رابطه با واحد های شناسایی شده آلوده به سالمونلا یکی از سه گزینه زیر بر آنها اعمال می شود:

1. حذف واحد های آلوده
2. درمان واحد آلوده و سالم سازی تولیدات برای مصارف صنعتی تا منفی شدن واحد
3. ادامه فعالیت و فروش محصولات با گواهی سالمونلا مثبت

تا حال حاضر دستاوردهای این قسمت برنامه رصد و پایش بسیار مهم و حائز اهمیت بوده و پیش بینی می شود در آینده با اعمال و لحاظ تمامی اجزاء برنامه کنترلی و اعمال معیارهای پیشگیرانه برنامه توسط مدیران با دانش واحدهای طیور، منبعد از آلوده شدن واحد های دارای سطح امنیت زیستی بسیار بالا همانند اجداد و لاین جلوگیری شود و با واکسیناسیون واحدهای مادر و تخمگذار درصد آلودگی فرآورده های خام دامی عرضه در بازار نیز بطور معنی داری کاهش پیدا کند. در صورت فراهم کردن تمهیدات لازم برای اجرای این برنامه پیش بینی می گردد تا پایان سال 1399 برنامه ملی کاهش سالمونلا در سطح طیور پرورشی بطور کامل عملیاتی گردد . به اقدامات انجام گرفته در بعد سالمونلا و سلامت مواد غذایی[7] و سالمونلا در فرآیند  بهداشتی کشتارگاهها و بسته بندی ها[8] در قسمت های بعدی به آن خواهم پرداخت

 

ج ) اولویت سوم : برنامه ملی کنترل  بیماری نیوکاسل

بیماری نیوکاسل یکی از 14 بیماری فرامرزی در دنیای بیماری های حیوانی می باشد و در کشور ما نیز بیش از نیم قرن است که طیور بومی و صنعتی ما درگیر این بیماری می باشند. از ابتدای سال ۹۸ تا پایان آبان ماه سال جاری تعداد  ۵۹۱ واحد مبتلا به بیماری نیوکاسل در کشور ثبت شده است که از این تعداد صرفاً معدوم ساری تعداد ۷۰ واحد به دلیل شدت بیماری انجام شده است و بیش از 520 واحد آلوده تا پایان دوره فعالیت خود حذف نشده اند، امری غیر معمول و  غیر مرسوم در دنیای در حال توسعه امروزه. ویروس عامل این بیماری سالانه تعدادی قابل توجه از مرغداری‌های صنعتی و طیور بومی روستا‌ها را درگیر می‌کرده است. در مطالعات متعدد بعمل آمده در کشور درصد الودگی در سطح روستاها ی کشور بسیار بالا بوده و در سطح مزارع پرورشی نیز مواجهه شدن با ویروس و ایجاد عفونت و بیماری پدیده عجیب و غیر قابل تصوری برای پرورش دهندگان طیور صنعتی  نبوده است و بنوعی درگیری با این بیماری را امری دور از ذهن نمی پنداشته اند. تا سال 1396 مجموعه ای از نامه ها، بخشنامه ها در رابطه با این بیماری برای اجرا ابلاغ گردیده بود ولی علیرغم مصرف بیش از چهار میلیارد دز واکسن نیوکاسل و خسارات سالاته بیش از یکهزار و هشتصد میلیارد تومان ناشی از رخدادهای این بیماری در مزارع پرورشی طیور صنعتی، یک برنامه منسجم ملی بمنظور کنترل بیماری نیوکاسل در سازمان دامپزشکی کشور وجود نداشته است. برای کنترل این بیماری بسیار مهم از سال 1396 تهیه برنامه ملی کنترل این بیماری از اولویت های کنترل بیماری های طیور کشور بوده که ضمن جمع آوری اسناد بالادستی بین المللی و مصداق های سایر کشورها اجزاء پنجگانه کنترل این بیماری مد نظر قرار گرفته و یکی از مهمترین اجراء این برنامه واکسیناسیون طیور روستایی بر علیه این بیماری از شهریورماه امسال آغاز گردیده و تاکنون بیش از 27 میلیون طیور روستایی بر علیه این بیماری واکسینه شده اند و بر اساس فرآیند برنامه ای مد نظر سازمان دامپزشکی کشور کلیه اجزاء پنچ گانه کنترلی بیماری در سطح طیور روستایی و پرورشی تا پایان سال 1399عملیاتی خواهد شد. با عملیاتی شدن برنامه کنترلی این بیماری ضمن  کاهش هزینه تولید، دسترسی محصولات طیور به بازارهای منطقه ای از جمله بازار اتحادیه اقتصادی اوراسیا  و بازارهای بین المللی امکانپذیرتر خواهد شد

16 آذر ماه سال 1398 خورشیدی.

فایل پیوست :